آیا تا بحال نام اکستاسی را شنیده اید؟ آیا تا به حال در میهمانیهائی موسوم به اکس پارتی شرکت کرده اید؟ احتمالاً در بین دوستان شما کسانی هستند که اسم این ماده را شنیده اند یا آنرا مصرف کرده اند ؟! اکستاسی در قالب قرص های شادی بخش به طاعون خفتۀ عصر ما تبدیل می شود.
ایدۀ ابتدائی نوشتار این مطالب نگرانی جمعی از دانشجویان پزشکی است که با توجه به شیوع مصرف این ماده در بین جوانان بر آن شدند تا تحقیقی جامع در این زمینه از بررسی عوارض مصرف تا بررسی میزان مصرف انجام دهند. آنچه در این نوشتار مشاهده می کنید نتیجۀ تحقیقات این جمع است که به منظور اطلاع رسانی عمومی خدمتتان عرضه می شود.

● آیا می دانید در صورت دستگیری فرد مصرف کننده یا توزیع کننده قرصهای اکس این فرد به دادگاه انقلاب ارجاع می شود و در این موارد حکم تعزیری صادر می شود ؟

اکستاسی چیست ؟
ترکیب MDMA یا 3 و 4 متیلن دی اکسی مت امفتامین که به نامهای اکستاسی، اکستازی، XTC ، E (ای) ،X (اکس) هم معروف است. در ایران به نام قرص شادی هم شناخته می‌شود. این ماده در 1914 در آلمان به عنوان کم کننده اشتها مورد استفاده قرار گرفت که به علت اثرات آن از رده مصرف خارج شد. در دهه 70 میلادی این دارو کاربرد مجدد یافت و در روان درمانی برای کمک به بیان احساسات بیماران استفاده شد که در 1984 با اثبات اثرات آن روی مغز حیوانات آزمایشگاهی، از رده خارج شد. در 1985 در آمریکا، مصرف آن ممنوع اعلام شد. در سالهای اخیر مصرف آن در آمریکا، در پارتی‌های شبانه موسوم به Raves به شدت افزایش یافته است که باعث نگرانی دولت امریکا شده است. در دوره زمانی خاصی در اروپا، مصرف این مواد انرژی زا و شادی‌بخش برای کاهش مصرف سایر مواد مخدر مثل هروئین تشویق شده است بطوری که مصرف آن در اروپا در 1995 از 500 هزار قرص در سال به 30 میلیون قرص در دو سال بعد رسیده است.
2 درصد مردم امریکا حداقل یکبار این ترکیب را مصرف کرده‌اند. حداقل یازده و هفت دهم درصد دانش‌اموزان کلاس آخر دبیرستان در آمریکا یکبار “اکس” مصرف کرده‌اند مصرف این قرصها در ایران به خصوص در یکسال اخیر در پارتی‌های شبانه به شدت افزایش یافته است. جوانان تحصیل کرده و مرفه مصرفکنندگان اصلی این داروها هستند. لازم است عموم مردم و پزشکان با اثرات سوء مصرف این دارو آشنا شوند. میزان مراجعه به اورژانس‌ها در امریکا در اثر سوء مصرف این دارو به شدت افزایش یافته است. (از 1143 مورد در 1998 به 4511 مورد در سال 2000)
همچنانکه ذکر خواهد شد مشکل اصلی در مصرف این مواد عوارض مزمن آن می‌باشد. عوارض حاد مصرف بیشتر در مرتبه اول مصرف و در صورت تداخل با بعضی داروهای ضدافسردگی پیش می‌آید.

ترکیب شیمیائی
3 , 4 MethylendioxyMethAmphetamine یا N, Alpha, DiMethyl 1,3 Benzodiazoxide 5 Ethamine با فرمول C11H15N2O که بنامهای MDMA یا اکستاسی معروف است.

اشکال رایج داروئی
دارو در امریکا بصورت قرصهای خوراکی و جویدنی، کپسول و مواد تدخینی و تزریقی موجود است. قیمت هر قرص بین 10 تا 30 دلار است در ایران قیمت قرص بین 4 تا 20 هزار تومان (متوسط 10 هزار تومان) است که با مارکهای مرسدس بنز و میستوبیشی، $ ، KO ، صلیب، موجود است و به علت قابلیت ساخت آن که براحتی انجام می‌شود در لابراتورهای داخلی هم ساخته می‌شود که خطر وجود مواد اضافی در آن و عوارض آن است. هر قرص خوراکی حاوی 80 تا 160 میلیگرم MDMA است. پس از بلعیدن اثرات قرص پس از 20 تا 90 دقیقه بعد ظاهر شده و حدود 2 تا 3 ساعت اثرات آن در یک حد حفظ شده و بعد افت می کند و از 3 تا 24 ساعت اثرات آن باقیست.

اپیدمیولوژی
میزان مصرف این قرص‌ها در آمریکا به شدت میان جوانان و نوجوانان در حال افزایش است طبق آخرین آمار تعداد کسانی که برای حداقل یکبار از این ماده استفاده کرده‌اند بین دانش‌آموزان کلاس آخر دبیرستان در آمریکا از نه درصد به دوازده درصد افزایش یافته است.
دو درصد از کل حمعیت ایالات متحده حداقل یکبار اکستاسی مصرف کرده اند.

نحوۀ اثر در مغز
آمین‌های مغز – بویژه نوراپی نفرین و سرتونین نوروترانسیمترهای مسیرهایی هستند که کارشان بروز خلق است. با توجه به فرضیه آمینی، کاهش عملکرد این آمین‌ها باعث افسردگی خواهد شد و افزایش فعالیت‌ آنها باعث بالا رفتن خلق می‌شود.
MDMA از طرقی که ذکر خواهد شد باعث افزایش خلق و احساس نشاط می‌شود.

فرضیه تاثیر MDMA (اکستاسی) بر مغز:
1 - افزایش آزادسازی سروتونین در سیناپس‌های مغزی
2 - بلوک بازجذب سروتونین
3 - افت میزان سروتونین مغز
4 - اثرات غیرمستقیم بر میزان دوپاین مغز

سلول مغزی طبیعی	سلول مغزی تحت تاثیر اکستاسی

عوارض پس از مصرف اکستاسی:

●● اثرات مثبت:
● افزایش شدید احساس خوب بودن در فرد
● افزایش انرژی در فرد
● احساس تمایل برای ارتباط با دیگران و احساس تعلق و نزدیکی به دیگران
● احساس عشق و سرخوشی
● دست و دلبازی
● افزایش هوشیاری و درک موسیقی
● افزایش حسهای بویایی و چشایی
● احساس تجربیات و حالات روحی جدید در زندگی
● احساس روشنایی
● تمایل برای آغوش گرفتن و بوسیدن دیگران
● به علت افزایش انرژی در افراد مصرف کنندگان تمایل برای فعالیت شدید و رقصهای طولانی دارند.
● یک تجربه: الکساندر شوگیلین بیوشیمیت آمریکایی که برای اولین بار روی عوارض این دارو کار می‌کرد پس از یکبار مصرف اکستاسی مینویسد کوهی که نزدیک منزلم بود و هر روز آنرا می‌دیدم پس از مصرف اکستاسی طوری به نظرم می‌آمد که دوست داشتم ساعتها آنرا تماشا کنم؟!

●● اثرات منفی:
● کاهش اشتها
● تغییرات بینایی
● گشاد شدن مردمکها (میدریاز) افراد مصرف کننده در محل‌های مصرف مثل پارتی‌ها با وجود کم بودن نور مجبور به استفاده از عینکهای آفتابی در شب هستند که علت آن تحریک‌پذیری با نور است.
● حرکات غیرطبیعی چشم (نیستاگموس)
● توهم بینایی (هالوسیناسیون)
● افزایش ضربان قلب و فشار خون (تاکی‌کاردی و هیپرتانسیون)
● تغییر در نظم حفظ دمای بدن
● فک زدنهای طولانی (افراد مصرف کننده برای جلوگیری از حالت قفل شدن فک مجبور به مصرف آدامس هستند، تا ساعتها پس از مصرف این حالت فک زدنهای غیر طبیعی موجود است).
● لرزیدن، عصبی شدن، عدم تمایل برای استراحت
● تمایل شدید برای مصرف مجدد این ماده پس از افت تاثیر اولیه

●● اثرات منفی شدید:
● اثرات شدید احساسی، اختلال خواب، کابوسهای شبانه حملات ناگهانی اضطراب (Panic Attack)، دیوانگی (Psychosis)
● انقباض شدید فک و پارگی زبان در اثر فک زدنهای طولانی (Trisma){در صورت بروز این حالت باید از آمپول دیازپام و یا قرصهای خوراکی آن استفاده کرد.
● عدم تمرکز، فراموشی، اختلال در یادگیری (Confusion)
● افزایش دمای بدن و کاهش آب بدن (در پارتی‌هایی که این دارو مصرف می‌شود افراد مجبور به مصرف آب فراوان و مکرر هستند و این مساله خطرات خاص خود را به دنبال دارد).
● اختلال در مکانیسم نعوظ و نرسیدن به اوج لذت جنسی (ارگاسم)
● تهوع و استفراغ
● کاهش سدیم خون در اثر مصرف زیاد مایعات (هیپوناترمی)
● سردرد و سرگیجه و تشنج
● آنمی آپلاستیک (سرکوب شدید خونسازی مغز استخوان)
● افت شدید خلق در روزهای پس از مصرف
● خستگی و افسردگی شدید تا یک هفته پس از مصرف
● احتمال اعتیاد جسمی کم است ولی احتمال اعتیاد روانی بسیار زیاد است.
● احتمال سمیت کبدی
● صدمه به اعصاب مغزی
● بزرگ شدن پستان در آقایان (ژنیکوماستی)
● احتباس ادراری (Retension)
● تخریب عضلات مخطط (رابدومیولیز) که در نتیجۀ افزایش دمای بدن رخ می دهد و می تواند بعلت رسوب مواد حاصل از این تخریب در کلیه باعث آسیب به این ارگان شود.
● میزان بروز مرگ در اثر مصرف اکستاسی 2 در 100000 مصرف کننده است.
●● دختران جوان بعلت اثرات هورمونهای جنسی زنانه، در صورت مصرف اکستاسی در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به افت سدیم خون و بدنبال آن تشنج هستند. (میزان بروز SIADH در ارتباط با استروژن خون افزایش می‌یابد).

●● موارد منع مصرف:
با توجه به اثرات اکستاسی در افزایش فشار خون و تعداد نبض و با توجه به اینکه گروهی از مردم پاسخ و واکنش بیشتری نسبت به این ماده نشان می‌دهند افراد با سابقه فشار خون بالا، مشکلات قلبی (اختلالات ضربان قلب و…) یا افراد با سابقه سکته قلبی نباید از این ماده استفاده کنند. افراد با سابقه مشکل کبدی و کلیوی نیز منع مصرف قطعی دارند.
کسانی که از داروهای ضد افسردگی مثل فنلزین، ترانیل سیپرومین و ضد افسردگی‌هایی مثل پروزاک و زولوفت (Zoloft) هم استفاده می‌کنند به هیچ‌وجه نباید از اکستاسی استفاده کننده موارد مرگ ناشی از مصرف همزمان این داروها با اکستاسی گزارش شده است.
علائم مسمومیت با اکستاسی (مربوط به بالا رفتن بیش از حد غلظت دارو در خون) به شکل افزایش شدید ضربان قلب، فشارخون، خستگی، گرفتگی عضلانی یا حملات حاد ترس (Panic Attack) می‌باشد. در صورت بروز علائم فوق شخص باید فعالیت را کنار گذاشته، بنشیند و مایعات (آب و آب میوه) به میزان کافی مصرف کند. در صورت بروز علائم مثل تشنج، کاهش سطح هوشیاری و … هرچه سریعتر به مراکز درمانی مراجعه شود. در صورت مصرف همزمان قرص‌های اکستاسی با الکل عوارض ناشی از دهیدراتاسیون و کاهش آب بدن تشدید می‌‌شود و در عین حال عوارض اکستاسی بر خلق کاهش می‌یابد

●● نتایج آخرین تحقیقات:
در یک بررسی انجام شده یا کمک اسکن(PET (Positron Emission Tomography که روی 2 گروه 14 نفری از مصرف کنندگان اکستاسی (حداقل 3 هفته مصرف) که هیچ داروی روان‌گردان دیگری مصرف نکرده‌اند و 15 نفر که هیچ دارویی مصرف نمی‌کنند نشان داده شد که میزان سروتونین در مغز بشدت کاهش یافته است و سلولهای عصبی حاوی سروتونین آسیب دیده‌اند. لازم به ذکر است که افراد مورد مطالعه از لحاظ سن و تعداد زن و مرد مشابه بوده‌اند.

توضیح شکل:شکل بالا نشان دهنده اسکن مغز یک فرد عادی است که اکستاسی مصرف نمی‌کند ولی اسکن پائین مربوط به مغز یک فرد مصرف کننده اکستاسی است. نقاط سیاه رنگ در عکس پائین نشان دهنده آسیب مغزی ناشی از مصرف مزمن اکستاسی است.

●●  در مقاله ای که در مجله نوروساینس در 15 ژوئن 1999 به چاپ رسید، نتایج یک تحقیق بر روی میمونها به چاپ رسید. در بررسی این میمونها که برای مدت 4 روز و روزی 2 بار قرص Ecstasy محلول در مایعی را مصرف کرده بودند و میمونهای که فقط همین مایع را استفاده کرده بودند و پس از 7 سال کالبد شکافی شده بودند مشاهده شد که تغییراتی در سلولهای سروتونینی مغز ایجاد شده است که در لوب فرونتال و نواحی مربوط به فکر کردن، ناحیه هیپوکامپ و نقاط عمقی مغز مربوط به حافظه بوده است. پس مشاهده می‌شود که مصرف اکستاسی در دراز مدت باعث ایجاد اختلال در قوه تفکر و حافظه و قابلیت یادگیری در فرد می‌شود. در تحقیقی دیگر مشاهده شد که پس از مصرف دارو، میزان سروتونین در مغز به میزان بیست تا شصت درصد کاهش می‌یابد و مشاهده شد که اثرات مخرب مغزی غیرقابل بازگشت است و تغییراتی در نورونهای دوپامینرژیک مشاهده شد.

درمان
برای درمان اعتیاد به این ماده به روان درمانی و کار سخت گروهی نیاز است. هیچ پادزهر (آنتی‌دوتی) برای مسمومیت با اکستاسی وجود ندارد. در صورت بروز علائمی مثل تب شدید، تشنج و تغییرات ضربان قلب (تاکی‌ آریتمی)، درمان علامتی است. از ترکیبات ضد افسردگی و آنتی‌سایکوتیک برای درمان عوارض در روزهای پس از مصرف استفاده می‌شود.

حشیش چیست؟
ترکیب سبز، قهوه‌ای یا خاکستری مشتق از برگ، دانه، ریشه و گل گیاه شاهدانه است که بنام‌های حشیش، ماری جوانا، علف (grass) ، علف هرز(weed)، مری جین (Mary Jane)، جام (و Pot، بنگ، گانجا، شاهدانه و... )هم معروف است. این ماده رایج‌ترین ماده غیرقانونی مورد مصرف در جهان سال است. از هزاران سال پیش می‌دانستند که حشیش اثرات نشئه‌آور دارد. هردوت مورخ یونانی (قرن پنجم قبل از میلاد) قبیلة چادرنشینی را توصیف کرده است که دانه‌های شاهدانه را روی منقل سرخ کرده و با سردادن هلهله شادی از چادر خارج می‌شدند. حشیش نام مختصر بوته شاهدانه است تمام اجزاء این گیاه خاصیت روانگردان دارد که از بین آنها -Δ 9 - تترا هیدروکانابینول (THC -9 Δ -) فراوانتر از همه است. قوی‌ترین انواع حشیش از سرشاخه‌های گلدار گیاه یا از ترشح رزینی قهوه‌ای مایل به سیاه خشک شده برگه‌های آن که hash یا hashish نامیده می‌شود بدست می‌آید. بوته شاهدانه را معمولاً می‌برند، خشک می‌کنند و خرد کرده و داخل سیگار (که معمولاً سیگاری یا joint نامیده می‌شود) ریخته و آن را دود می‌کنند. در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم اثرات ضد درد، ضد تشنج و خواب آور حشیش شناسایی شده بود. در دهه چهارم قرن بیستم این ماده جزو سیستم دارویی آمریکا بحساب می‌آمد. بیش از 400 ماده شیمیایی در گیاه حشیش وجود دارد که 60درصد آنها از لحاظ شیمیایی با ΔTHC9- در ارتباط است.

حشیش چگونه مصرف می‌شود؟
حشیش بصورت سیگار تدخین می‌شود که به آن سیگاری، joint و ناخن (nail) هم می‌گویند. با تدخین حشیش اثرات نشنة آور آن ظرف چند دقیقه ظاهر شده و حدود 30 دقیقه بعد به اوج می‌رسد و 2 تا 4 ساعت دوام می‌یابد. برخی اثرات حرکتی و شناختی 5 تا 12 ساعت طول می‌کشد.

میزان مصرف چقدر است؟
یک پنجم دانش‌آموزان کلاس دهم در آمریکا و یک چهارم دانش‌آموزان کلاس آخر دبیرستان در این کشور مصرف کنندگان اخیر این ماده هستند یعنی در یک ماه قبل حداقل یکبار این ماده را مصرف کرده‌اند.

از سال 1992 مصرف حشیش در بین نوجوانان و جوانان آمریکایی دو برابر شده است. در سال 1995 تقریباً 77درصد مصرف کنندگان داروهای غیرقانونی، حشیش مصرف می‌کرده‌اند.

علل زیادی بر گرایش جوانان به مصرف این ماده نقش دارند، عده زیادی از جوانان بخاطر تاثیر مصرف این ماده توسط پدر، مادر، برادر و خواهران خود به این ماده آن را مصرف می‌کنند و عده‌ای علت گرایش خود به حشیش را تمایل خود برای فرار از مشکلات ذکر می‌کنند.

عوارض حاصل از مصرف چیست؟
میزان اثرات این ماده بر افراد به فاکتورهای زیر بستگی دارد:

1- تجربیات قبلی فرد با مصرف این دارو
2- میزان ماده THC در سیگار
3- انتظارات فرد از نحوه ایجاد عوارض
4- محل مصرف آن
5- همراهی مصرف حشیش با مصرف سایر مواد مثل الکل و ...

بعضی افراد ذکر می‌کنند که پس از تدخین حشیش (ماری جوانا) هیچ احساسی ندارند و بعضی احساس سبکی و سرخوشی می‌کنند. بعضی افراد دچار افزایش اشتهای شدید و تشنگی شدید می‌شوند. در صورت مصرف میزان زیاد ماری‌جوانا، فرد مصرف کننده دچار اضطراب و افکار پارانوئید می‌شوند.

شایعترین اثرات پس از مصرف حشیش عبارتند از:
1- اتساع عروق خونی ملتحمه چشم (قرمزی چشم)
2- افزایش ضربان قلب (تاکی کاردی خفیف)
3- افت فشار خون وضعیتی در دوزهای بالای مصرف
4- افزایش اشتها که اشتهای گاوی نامیده می‌شود.
5- خشکی دهان
6- حملات حاد اضطراب

عوارض کوتاه مدت مصرف:
1- اختلالات حافظه و یادگیری
2- اختلال در حواس بینائی، شنوایی و لامسه
مسمومیت با حشیش اغلب حساسیت فرد مصرف کننده را نسبت به محرک‌های بیرونی بالا می‌برد و جزئیات تازه‌ای را آشکار می‌کند. فرد رنگ‌ها را غنی‌تر و عمیق‌تر از گذشته حس می‌کند.
3- اختلال درک زمان و مکان
4- اختلال در قدرت تجزیه و تحلیل مغز
5- اختلال تعادل و مهارت‌های حرکتی: بعلت اختلال در مهارت‌های حرکتی، افراد مصرف کننده تا 12 ساعت پس از مصرف نباید رانندگی کنند.
اختلال خواب و فعالیت جنسی که از چند روز تا چند هفته پس از مصرف از بین می‌رود.

عوارض بلند مدت مصرف:
1- آتروفی (تحلیل) بافت مغزی
2- استعداد تشنج
3- آسیب ژنتیکی که فرزندان فرد را مبتلا به ناهنجاریهای مادرزادی می‌کنند.
4- اختلال فعالیت ایمنی بدن
5- تغییر غلظت هورمونهای جنسی مردانه و زنانه (بی‌نظمی قاعدگی)
6- اختلالات اضطرابی- توهم- هذیان و دیوانگی
[در افراد با زمینه قبلی احتمالی رخداد آنها بیشتر است].
7- استعداد ابتلا به سرطان ریه که بعلت وجود هیدروکربنهای سرطان‌زا در دود سیگار می‌باشد.
8- فقدان انگیزه در فرد برای استمرار کارهای روزمره بطوریکه فرد مصرف کننده فاقد نیرو، بی‌حال و ظاهراً‌ تنبل است.
در افرادی که حشیش مصرف می‌کنند، استعداد اعتیاد به سایر مواد روان‌گردان بیشتر است.

نشانه‌های ناشی از ترک:
وابستگی به حشیش روانی و غیرجسمی است. نشانه‌های ناشی از ترک در معتادین محدود به افزایش تحریک‌پذیری، بی‌قراری، بی‌خوابی، بی‌اشتهایی و تهوع خفیف است و همه این نشانه‌ها هنگامی بروز می‌کنند که شخص بطور ناگهانی مصرف مقادیر زیاد حشیش را قطع کند.

درمان اعتیاد:
شامل پرهیز از مصرف و حمایت روانی فرد می‌باشد.از داروهای ضد اضطراب و ضدافسردگی نیز استفاده می‌شود.

کاربرد درمانی حشیش:در درمان بی‌اشتهایی افراد مبتلا به ایدز، تهوع شدید ناشی از درمان با داروهای شیمی درمانی و درمان میگرن استفاده می‌شود.